ชัวร์ก่อนแชร์ FACTSHEET : รสเผ็ด ในตำราแพทย์ (แผนไทย-แผนปัจจุบัน)

“รสเผ็ด” กินอย่างไร “เป็นยา” และ “มีประโยชน์หรือโทษ” ต้องกินอะไร “แก้เผ็ด” ได้ผล

🎯 มีคำอธิบายจากผู้เชี่ยวชาญ

1. ภกญ.ดร.ผกากรอง ขวัญข้าว หัวหน้าศูนย์หลักฐานเชิงประจักษ์ โรงพยาบาลเจ้าพระยาอภัยภูเบศร จังหวัดปราจีนบุรี

2. อาจารย์ นพ.อาลันณ์ จันท์จารุณี อาจารย์ประจำสาขาวิชาโรคทางเดินอาหารและตับ ภาควิชาอายุรศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล

“แพทย์แผนไทย” กับรสเผ็ด

ภกญ.ดร.ผกากรอง ขวัญข้าว กล่าวถึง “ความเผ็ดร้อน” ที่แพทย์แผนไทยเรียกว่า “รสยา”

คำว่า “รส” แสดงถึงคุณสมบัติของตัวสมุนไพรที่ทำให้ร่างกายเกิดการเปลี่ยนแปลง

คนโบราณเรียนรู้สรรพคุณของยาผ่านการ “ชิม”

“รสเผ็ดร้อน” จะไปช่วยการไหลเวียนของเลือด และทำให้ลม ซึ่งเป็น 1 ใน 4 ธาตุของร่างกายกระจายออกไปจากจุดกำเนิดได้ดีมากยิ่งขึ้น ลดอาการปวดและอาการชาลงได้

ความเผ็ดร้อนในทางการแพทย์แผนไทยบอกว่าไปเพิ่มไฟย่อย เพิ่มน้ำย่อย ทำให้รู้สึกอยากอาหารแล้วกินอาหารได้ดีขึ้น

“อาหารรสเผ็ด” ปริมาณเท่าไหร่ที่มีความเหมาะสม ซึ่งแต่ละคนก็จะมีความสามารถทนรับความเผ็ดแตกต่างกัน

ถ้ากินแล้วยังรู้สึกว่าปกติดี ไม่ได้แสบร้อนมากเกินไป ไม่มีท้องเสีย ไม่มีมวนท้อง ก็ถือว่าเป็นปริมาณที่ร่างกายรับได้

“ความพอดี” อยู่ที่ว่ากินแล้วยังรู้สึกสบาย รับได้กับความเผ็ดนั้นโดยไม่ต้องไปหาทางแก้ความเผ็ดเลย

เวลากินอาหารรสเผ็ด การดื่มน้ำเปล่าลดเผ็ดได้ แต่ลดได้ชั่วคราวเท่านั้น และก็ต้องดื่มน้ำเพิ่มเข้าไปอีก

แพทย์แผนไทยลดความเผ็ดด้วย “อาหารรสเย็น”

วิถีชีวิตดั้งเดิมของคนไทย ถ้าร่างกายได้รับความเผ็ดมากเกินไป ก็จะกินสมุนไพรรสเย็นหรือขม เพื่อลดความเผ็ดร้อนในร่างกาย คือ ผักต้มของไทยมีรสเย็น เช่น ฟัก แฟง บวบ ผักบุ้ง จะไปคละฤทธิ์ ทำให้ร่างกายได้รับรสชาติหรือสรรพคุณที่มีความสมดุลกันมากขึ้น

ความเผ็ด “เป็นยาได้” ก็ด้วยการกินเป็นส่วนสผมในอาหาร ซึ่งเครื่องเทศทุกชนิดจัดเป็นของเผ็ดร้อนทั้งหมด ไม่ว่าจะเป็นใบกะเพรา โหระพา ยี่หร่า กระชาย ข่า ขิง ขมิ้น จะช่วยให้ระบบการย่อยอาหารทำงานได้ดียิ่งขึ้น

“แพทย์แผนปัจจุบัน” กับรสเผ็ด

องค์ความรู้แพทย์แผนปัจจุบันเกี่ยวกับรสเผ็ด อาจารย์ นพ.อาลันณ์ จันท์จารุณี อธิบายว่า

ขณะที่ร่างกายเกิดความรู้สึกเผ็ดนั้น มาจากการได้รับหรือสัมผัสสารที่ชื่อว่า “แคปไซซิน” (capsaicin) ไปจับกับตัวรับ (TRPV1) ทำให้เกิดการส่งกระแสประสาทกลับขึ้นมาว่ามีการระคายเคืองหรือการอักเสบเกิดขึ้น ทำให้ร่างกายผลิตน้ำย่อยเพิ่มเติมออกมา

“รสเผ็ด” ทำให้กินอาหารได้มากขึ้นในกลุ่มคนที่ชื่นชอบการกินอาหารรสเผ็ด กระตุ้นการบีบตัวของกระเพาะอาหารและลำไส้

นอกจากนี้ สารแคปไซซินในพริกจะกระตุ้นทำให้เกิดน้ำย่อยในส่วนที่ไม่ใช่กรดออกมามากขึ้น ในปริมาณที่พอดีก็จะทำให้การระคายเคืองกระเพาะอาหารดีขึ้นด้วยเหมือนกัน

การกินเผ็ดไม่ได้เป็นปัญหา ถ้าไม่ได้กินขนาดที่มาก ๆ เกินไปจนทำให้เกิดการอักเสบเฉพาะที่

ในคนที่กินเผ็ดไม่เป็น ก็ไม่มีความจำเป็นต้องหัดกินเผ็ด

สำหรับคนทั่วไปถ้ากินเผ็ดแล้วรู้สึกเจริญอาหาร รู้สึกว่าระบบการทำงานของทางเดินอาหารดี ก็กินร่วมด้วยได้ไม่มีปัญหา

คนที่ไม่ควรกินเผ็ดคือผู้ป่วยที่มีกระเพาะอาหารอักเสบ และจะต้องระมัดระวัง ถ้ากินแล้วรู้สึกมีอาการระคายเคืองมากขึ้นเกินไปจะต้องลดขนาดลง

มีหลายคนกินอาหารรสเผ็ดแล้วเชื่อว่าดื่มน้ำเปล่ามาก ๆ จะช่วยล้างความเผ็ดได้

ขอชี้แจงว่าการดื่มน้ำเปล่าไม่ได้ช่วยลดความเผ็ด ยกเว้นล้างความระคายเคืองต่าง ๆ ในช่องปากเท่านั้น

มีอาหาร 3 อย่าง แก้ความเผ็ด ลดการทำงานของตัวรับ (TRPV1) ดังนี้

1. การกินหรือดื่มอาหารที่มาจากผลิตภัณฑ์นม จะช่วยลดความเผ็ดได้

2. แคปไซซินเป็นสารด่าง อาหารที่มีความเป็นกรดหรือรสเปรี้ยว จะช่วยลดหรือหักล้างได้

3. กินอาหารกลุ่มแป้งเพิ่มเติม เพื่อปิดกั้นไม่ให้ตัวรับพบกับสารแคปไซซิน

อาหารรสเผ็ด กินอย่างไรเกิดประโยชน์หรือโทษ อยู่ที่ความพอดีและการรู้จักร่างกายตนเอง

จุดไหนเป็นจุดที่เกินพอดี จะต้องใช้การสังเกตร่างกายของแต่ละคน