ตำนาน Prussian Blue จากผงสีฟ้า…สู่ยารักษากัมมันตรังสี “ซีเซียม-137”

31 มีนาคม 2566
แปลและเรียบเรียงบทความโดย: อดิศร สุขสมอรรถ
ตรวจทานและพิสูจน์อักษร : คมส์ธนนท์ ศุขอัจจะสกุล

ข่าวการสูญหายของ “ซีเซียม-137” สารกัมมันตรังสีจากโรงไฟฟ้าพลังงานไอน้ำที่จังหวัดปราจีนบุรี เมื่อเดือนมีนาคม 2566 ที่ผ่านมา ทำให้ชื่อของ Prussian Blue ยาต้านพิษจากกัมมันตรังสีได้รับการพูดถึงในวงกว้าง

ลดการดูซึมรังสีได้อย่างมีประสิทธิภาพ

ข้อมูลจากศูนย์ควบคุมและป้องกันโรคแห่งชาติสหรัฐอเมริกา (CDC) ระบุว่า ยา Prussian Blue ช่วยลดความรุนแรงจากการสัมผัสกัมมันตรังสีชนิดซีเซียม-137 ได้อย่างมาก โดยตัวยาจะเข้าไปจับกับสารพิษในลำไส้เพื่อลดการดูดซึมเข้าสู่ร่างกาย การประเมินพบว่ายา Prussian Blue ช่วยลดค่าครึ่งชีวิตทางชีวภาพของซีเซียม-137 ในร่างกายผู้สัมผัสจาก 110 วันเหลือเพียง 30 วัน

ยา Prussian Blue ใช้ได้กับผู้ที่มีอายุมากกว่า 2 ปีขึ้นไป รวมถึงสตรีมีครรภ์ สามารถใช้แบบแคปซูลปริมาณ 500 มิลลิกรัม หรือนำตัวยาจากแคปซูลมาผสมกับอาหารและเครื่องดื่มก็ได้

อาการข้างเคียงจากการใช้ ยา Prussian Blue มีเพียงเล็กน้อย ได้แก่ อาการท้องผูกและอาการเกี่ยวกับระบบทางเดินอาหาร นอกจากนี้ ระหว่างใช้ยาผู้ป่วยบางรายอาจมีอุจจาระเป็นสีฟ้า

จุดเปลี่ยนวงการศิลปะ…ที่เกิดจากความบังเอิญ

อย่างไรก็ดี จุดกำเนิดของ Prussian Blue ไม่ใช่ยารักษาโรค แต่คือสีสังเคราะห์ที่สร้างการเปลี่ยนแปลงให้กับวงการศิลปะอย่างใหญ่หลวง

ก่อนการมาถึงของ Prussian Blue สีฟ้าเคยเป็นหนึ่งในสีที่หายากที่สุด

การได้มาซึ่งสีฟ้าตามธรรมชาติเป็นเรื่องยาก ในธรรมชาติมีพืชที่ให้สีฟ้าเพียง 10%

อารยธรรมอียิปต์โบราณเคยคิดค้นวิธีสังเคราะห์สีฟ้าขึ้นมาใช้ แต่ภายหลังวิธีการดังกล่าวต้องสูญหายไปตามกาลเวลา (ปัจจุบันนักวิทยาศาสตร์ค้นพบวิธีสังเคราะห์สีฟ้าของชาวอียิปต์โบราณได้สำเร็จ)

จิตรกรและผู้ว่าจ้างงานศิลปะที่ต้องการสีฟ้าคุณภาพสูงสำหรับรูปวาด จำเป็นต้องใช้ Ultramarine ผงสีฟ้าที่ได้จากการบดแร่ธาตุหายากที่ชื่อ Lapis Lazuli ซึ่งหาได้จากเทือกเขาในดินแดนที่อยู่ในประเทศอัฟกานิสถานในปัจจุบันแห่งเดียวเท่านั้น

การเป็นแร่ที่หายาก, ระยะทางขนส่งที่ห่างไกล และมีกระบวนการผลิตที่ยากลำบาก ทำให้สีฟ้ามีค่าไม่ต่างจากทองคำ

การใช้สีฟ้าในภาพวาดยุคนั้น จึงสงวนไว้สำหรับการวาดสิ่งที่สำคัญและศักดิ์สิทธิ์เท่านั้น เช่น ผ้าคลุมของพระแม่มารีย์

ในยุโรปยังมีแร่ธาตุที่ให้สีฟ้าอย่าง Azurite พบได้มากทางตอนใต้ของประเทศฝรั่งเศส, เยอรมนี และฮังการี แต่ข้อเสียของการใช้ผงสีฟ้าจาก Azurite คือได้สีฟ้าออกโทนอมเขียว ไม่ใช่สีฟ้าสดใสเหมือนภาพที่วาดด้วย Ultramarine

อย่างไรก็ดี จุดอ่อนของ Ultramarine คือไม่ทนต่อแสงแดด สีฟ้าที่วาดด้วย Ultramarine จึงซีดจางลงตามกาลเวลา

ปัญหาการใช้สีฟ้าในภาพวาดมาได้ข้อยุติในปี ค.ศ. 1706 จากการค้นพบเทคนิคการสังเคราะห์สีฟ้าที่เมืองเบอร์ลิน อาณาจักรปรัสเซีย หรือเมืองหลวงของประเทศเยอรมนีในปัจจุบัน

อย่างไรก็ดี การค้นพบครั้งนั้นนับเป็นเรื่องบังเอิญอย่างที่สุด เพราะหากส่วนประกอบในการผลิตสีครั้งนั้นเป็นไปตามแบบแผนที่ทำกันมา สีที่ออกมาจะต้องเป็นสีแดง

Johann Jacob Diesbach เจ้าของธุรกิจการพิมพ์และย้อมสีชาวสวิสที่เปิดกิจการในเมืองเบอร์ลิน ทำการผลิตสีแดงด้วยส่วนประกอบ 3 อย่างคือ แร่ไอออน ซัลเฟส, โคชินีลหรือสีแดงจากแมลง และแร่โปแตช

แทนที่จะได้สีแดง ปรากฏว่าสีที่ได้ออกมากลับเป็นสีชมพู Diesbach จึงเพิ่มความเข้มข้นของส่วนประกอบไปเรื่อย ๆ แทนที่จะได้สีแดง สีที่ออกมากลับค่อย ๆ กลายเป็นสีม่วง และกลายเป็นสีฟ้าในที่สุด

สีฟ้าที่เกิดจากกระบวนการดังกล่าว ถูกขนานนามตามสถานที่กำเนิด คือ Prussian Blue ในเวลาต่อมา

การกำเนิดของ Prussian Blue ทำให้สถานะของสีฟ้าเปลี่ยนจากสีที่สงวนไว้สำหรับสิ่งศักดิ์สิทธิ์และชนชั้นสูง กลายเป็นสีที่ใคร ๆ ก็เข้าถึงได้ เมื่อต้นทุนสีฟ้าในภาพวาดลดลงเหลือ 1 ใน 10 จิตรกรจึงนำสีฟ้ามาถ่ายทอดตามจินตนาการอย่างอิสระ

สีฟ้าจาก Prussian Blue กลายเป็นองค์ประกอบหลักของงานศิลปะชิ้นสำคัญมากมาย ทั้งภาพวาด Starry Night ของ Vincent van Gogh, ภาพพิมพ์แกะไม้ The Great Wave off Kanagawa ของ Hokusai รวมถึงงานชิ้นเอกหลาย ๆ ภาพจากยุค Blue Period ของ Pablo Picasso ล้วนเกิดจากการใช้สีฟ้าจาก Prussian Blue ทั้งสิ้น

ผลผลิตจากนักเล่นแร่แปรธาตุ… และจุดกำเนิด Frankenstein

ความพิศวงจากการให้กำเนิด Prussian Blue ด้วยความบังเอิญ ทำให้ Johann Jacob Diesbach ตรวจสอบส่วนประกอบทั้ง 3 ชนิดที่ใช้ในการผลิต Prussian Blue ก่อนจะพบว่า ตัวการทำให้เกิดสีฟ้าคือแร่โปแตช หรือที่รู้จักในปัจจุบันในชื่อ Potassium Carbonate

Diesbach พบว่าแร่โปแตชชนิดนี้ผลิตโดย Johann Konrad Dippel นักเล่นแร่แปรธาตุชาวเยอรมนี ซึ่งแร่โปแตชที่ใช้ผลิต Prussian Blue มีการปนเปื้อนสารที่เรียกว่า Dippel’s oil หรือน้ำมันจากสัตว์ที่ Dippel ผลิตขึ้นมาเพื่อใช้ไล่สัตว์และแมลง รวมถึงสรรพคุณที่ Dippel อ้างว่าสามารถใช้เป็นยาอายุวัฒนะอีกด้วย

นอกจากนี้ Johann Konrad Dippel ยังขึ้นชื่อเรื่องการทดลองพิสดารต่าง ๆ รวมถึงการอ้างว่าสามารถเคลื่อนย้าย “วิญญาณ” เข้าไปสิ่งสู่ใน “ซากศพ”

กระทั่งปี 1814 มีตำนานที่เล่าว่า Mary Shelley สุภาพสตรีชาวอังกฤษได้ไปเยือนปราสาทที่ Johann Konrad Dippel เคยทำการทดลอง การได้ฟังวีรกรรมสุดอื้อฉาวของเขาสร้างความประทับใจแก่เธออย่างมาก จึงนำเรื่องราวมาเป็นแรงบันดาลใจสร้างสรรค์นิยายเรื่องแรกในชีวิต โดยนำชื่อ Frankenstein Castle ปราสาทที่ Dippel เคยทำการทดลองมาตั้งเป็นชื่อนิยาย ซึ่งเป็นที่รู้จักในโลกวรรณกรรมว่า Frankenstein นั่นเอง

ประโยชน์หลากหลาย…แต่ไม่ได้หาซื้อกันง่าย ๆ

นอกจากอิทธิพลต่อวงการศิลปะแล้ว Prussian Blue ยังถูกนำไปใช้ประโยชน์หลากหลายวงการ ทั้งการกำเนิดพิมพ์เขียวหรือ Blueprints, ใช้เป็นสีผสมในเครื่องสำอาง, ใช้เป็นสีผสมในน้ำหมึก, ใช้ในการผลิตแบตเตอรี่ และใช้เป็นยาต้านพิษรังสีซีเซียม-137

แม้ Prussian Blue จะมอบสีฟ้าให้กลับชาวโลก แต่ยาต้านพิษรังสีซีเซียม-137 ที่ผลิตจาก Prussian Blue กลับไม่ใช่สิ่งที่ใครจะเข้าถึงได้ง่าย ๆ

ผู้ที่จะซื้อยา Prussian Blue จะต้องมีใบสั่งแพทย์เท่านั้น

ราคาของยา Prussian Blue ค่อนข้างสูง หนึ่งกระปุกบรรจุ 36 แคปซูลมีราคาเกือบ 100 ดอลลาร์สหรัฐ

ข้อมูลระบุว่าในปี 2016 มีสหรัฐอเมริกา, เยอรมนี และญี่ปุ่น เพียง 3 ชาติเท่านั้น ที่รับรองการใช้ยา Prussian Blue ภายในประเทศ ทุกวันนี้การเข้าถึงยา Prussian Blue ยังไม่ใช่เรื่องง่าย แม้แต่ประชาชนในประเทศพัฒนาแล้วก็ตาม

ปัจจุบันประเทศไทยยังไม่มีการนำเข้ายา Prussian Blue อย่างเป็นทางการ แต่อุบัติเหตุทางรังสีที่จังหวัดปราจีนบุรี ทำให้สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา หรือ อย. เตรียมนำเข้ายา Prussian Blue จากต่างประเทศ สำหรับใช้ในกรณีฉุกเฉิน

ข้อมูลอ้างอิง:

https://www.cdc.gov/nceh/radiation/emergencies/prussianblue.htm
https://www.artistsnetwork.com/art-techniques/color-mixing/world-changing-color-prussian-blue/
https://en.wikipedia.org/wiki/Prussian_blue
https://www.youtube.com/watch?v=v2JZDdKtZ0Q
A story of blue – nature video
https://www.youtube.com/watch?v=Vgkk_bnWF9U
The History of Prussian Blue – Good Morning Artist
https://www.youtube.com/watch?v=VIg5HkyauoY&t=564s
Why Is Blue Rare? – Vsauce2