ชัวร์ก่อนแชร์ : ริกเตอร์หรือแมกนิจูด? ไขความต่างของสองคำที่มาพร้อมแรงสั่นสะเทือน

จากเหตุการณ์แผ่นดินไหว ขนาด 8.2 ความลึก 10 กิโลเมตร ซึ่งมีศูนย์กลางอยู่ใกล้กับเมืองมัณฑะเลย์ ในประเทศเมียนมา เมื่อวันที่ 28 มีนาคม พ.ศ. 2568 ที่ผ่านมา ทำให้ประชาชนตระหนักและเริ่มให้ความสนใจกับข้อมูลที่เกี่ยวข้องกับแผ่นดินไหวมากยิ่งขึ้น โดยคำศัพท์ที่ได้ยินจากการรายงานข่าว ได้แก่ “ริกเตอร์” และ “แมกนิจูด” มักก่อให้เกิดความสับสนว่า แท้จริงแล้วแผ่นดินไหวมีวิธีการวัดขนาดอย่างไร และค่าที่รายงานนั้นหมายถึงอะไรกันแน่

ดร.สุทธิพงษ์ น้อยสกุล อาจารย์ภาควิชาฟิสิกส์ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ให้ข้อมูลผ่านรายการ Mahidol Science Café ถามตอบข้อสงสัยแผ่นดินไหว เอาไว้ว่า แท้จริงแล้วในการวัดค่าแผ่นดินไหวนั้น “ไม่มีหน่วยวัด” แต่ “ริกเตอร์” คือชื่อมาตราวัดขนาดแผ่นดินไหว ซึ่งมีการใช้อย่างแพร่หลาย ประเทศไทยก็ใช้มาตราริกเตอร์ในการวัดขนาดแผ่นดินไหวด้วยเช่นกัน

ริกเตอร์

กรมทรัพยากรธรณีให้ข้อมูลเกี่ยวกับมาตราริกเตอร์ (Richter scale) ไว้ดังนี้
มาตราริกเตอร์ (Richter scale) ได้รับการพัฒนาขึ้นมาเมื่อปี พ.ศ. 2478 โดย Charles F.Richter โดยเป็นตัวเลขที่ทำให้สามารถเปรียบเทียบขนาดของแผ่นดินไหวต่าง ๆ กันได้ เป็นมาตราที่วัดขนาดของแผ่นดินไหว ซึ่งบันทึกได้จากเครื่องวัดแผ่นดินไหว (Seismograph) ไม่ใช่หน่วยวัดเพื่อแสดงผลของความเสียหายที่เกิดขึ้น

แมกนิจูด

ข้อมูลที่เผยแพร่ในบทความออนไลน์ เรื่อง ชีวิตสับสน : หน่วยของขนาดและความรุนแรงของแผ่นดินไหว ไม่ใช่ทั้ง “ริกเตอร์” และ “แมกนิจูด” โดย นิตยสารสาระวิทย์ โดย สวทช. กล่าวถึงแมกนิจูดเอาไว้ว่า แมกนิจูด (magnitude) แปลว่า ขนาด(ของแผ่นดินไหว) ไม่ใช่หน่วย ซึ่งในข่าวต่างประเทศจะใช้คำว่า 7.8 magnitude earthquake/quake เมื่อแปลเป็นไทยก็คือ “แผ่นดินไหวขนาด 7.8” นั่นเอง ทำให้ไม่ต้องเติมแมกนิจูดต่อท้าย

นอกจากนี้ กองเฝ้าระวังแผ่นดินไหว กรมอุตุนิยมวิทยา ยังให้ข้อมูลเกี่ยวกับ แมกนิจูด (magnitude) เอาไว้ว่า
แมกนิจูด (magnitude) แปลว่า ขนาด(ของแผ่นดินไหว) ซึ่งแบ่งความสัมพันธ์ของขนาดโดยประมาณกับความสั่นสะเทือนใกล้ศูนย์กลาง ได้ดังนี้

ขนาด	ความสัมพันธ์ของขนาดโดยประมาณกับความสั่นสะเทือนใกล้ศูนย์กลาง
1-2.9	เกิดการสั่นไหวเล็กน้อย ผู้คนเริ่มมีความรู้สึกถึงการสั่นไหว บางครั้ง รู้สึกเวียน ศีรษะ
3-3.9	เกิดการสั่นไหวเล็กน้อย ผู้คนที่อยู่ในอาคารรู้สึกเหมือนรถไฟวิ่งผ่าน
4-4.9	เกิดการสั่นไหวปานกลาง ผู้ที่อาศัยอยู่ทั้งภายในอาคาร และนอกอาคาร รู้สึกถึงการ สั่นสะเทือน วัตถุห้อยแขวนแกว่งไกว
5-5.9	เกิดการสั่นไหวรุนแรงเป็นบริเวณกว้าง เครื่องเรือน และวัตถุมีการเคลื่อนที่
6-6.9	เกิดการสั่นไหวรุนแรงมาก อาคารเริ่มเสียหาย พังทลาย
7.0 ขึ้นไป	เกิดการสั่นไหวร้ายแรง อาคาร สิ่งก่อสร้างมีความเสียหายอย่างมาก แผ่นดินแยก วัตถุที่อยู่บนพื้นถูกเหวี่ยงกระเด็น

ความรุนแรงของแผ่นดินไหว

นอกจากมาตราวัดริกเตอร์และขนาดแมกนิจูดแล้ว อีกหนึ่งคำที่ผู้คนมักเกิดความสับสนเมื่อได้ยินคือ “ความรุนแรงของแผ่นดินไหว (intensity)” ซึ่งกำหนดระดับความรุนแรง โดยใช้ความรู้สึกของการสั่นสะเทือนกับความเสียหายที่เกิดขึ้น สำหรับประเทศไทยใช้ “มาตราเมอร์คัลลิ” ในการวัดระดับความรุนแรง โดยสำนักงานราชบัณฑิตยสภาให้ข้อมูลเกี่ยวกับ มาตราเมอร์คัลลิ (Mercalli scale) ไว้ดังนี้

มาตราเมอร์คัลลิ (Mercalli scale) เป็นมาตราวัดแบบใช้คำบรรยายที่บอกให้ทราบถึงความรุนแรงของความไหวสะเทือนที่ตำแหน่งใดตำแหน่งหนึ่ง โดยสังเกตความรุนแรงของความเสียหายหรือความรู้สึกถึงการสั่นสะเทือนซึ่งเป็นผลสืบเนื่องมาจากการเกิดแผ่นดินไหว มาตราเมอร์คัลลิเดิมกำหนดขึ้นโดยจูเซปเป แมร์คัลลิ (Giuseppe Mercalli) นักธรณีวิทยาชาวอิตาลี ใน พ.ศ. 2445 แบ่งระดับความเข้มเป็น 10 ระดับ ต่อมามาตรานี้ได้ปรับปรุงใหม่แบ่งความเข้มเป็น 12 ระดับ ดังนี้

อันดับที่	ลักษณะความรุนแรงโดยเปรียบเทียบ
I	เป็นอันดับที่อ่อนมาก ตรวจวัดโดยเครื่องมือ
II	พอรู้สึกได้สำหรับผู้ที่อยู่นิ่ง ๆ ในอาคารสูง ๆ
III	พอรู้สึกได้สำหรับผู้อยู่ในบ้าน แต่คนส่วนใหญ่ยังไม่รู้สึก
IV	ผู้อยู่ในบ้านรู้สึกว่าของในบ้านสั่นไหว
V	รู้สึกเกือบทุกคน ของในบ้านเริ่มแกว่งไกว
VI	รู้สึกได้กับทุกคนของหนักในบ้านเริ่มเคลื่อนไหว
VII	ทุกคนต่างตกใจ สิ่งก่อสร้างเริ่มปรากฎความเสียหาย
VIII	เสียหายค่อนข้างมากในอาคารธรรมดา
IX	สิ่งก่อสร้างที่ออกแบบไว้อย่างดี เสียหายมาก
X	อาคารพัง รางรถไฟบิดงอ
XI	อาคารสิ่งก่อสร้างพังทลายเกือบทั้งหมด ผิวโลกปูดนูนและเลื่อนเป็นคลื่นบนพื้นดินอ่อน
XII	ทำลายหมดทุกอย่าง มองเห็นเป็นคลื่นบนแผ่นดิน

แผ่นดินไหวขนาดเท่าไรกันแน่ ทำไมตัวเลขจึงไม่ตรงกัน?

ดร.สุทธิพงษ์ น้อยสกุล กล่าวว่า อีกชื่อหนึ่งของ “มาตราริกเตอร์” คือ “มาตราท้องถิ่น” ดังนั้น แต่ละพื้นที่ก็จะมีวิธีการวัดที่แตกต่างกันได้ ทำให้ในการแปลงหน่วยอาจจะไม่ได้ตัวเลขที่ตรงไปตรงมาเหมือนการวัดขนาดสิ่งของด้วย “มาตราเมตริก” (Metric System)  เช่น เมตร  เซนติเมตร หรือ กิโลกรัม เนื่องจากแต่ละพื้นที่บนโลกอาจแปลงค่ามาตราริกเตอร์ต่างกันได้

จากข้อมูลโดย นิตยสารสาระวิทย์ โดย สวทช. พบว่า มาตราริกเตอร์ ไม่สามารถใช้วัดแผ่นดินไหวขนาดใหญ่เกิน 7 ได้ ต่อมาจึงได้มีการพัฒนามาตราวัดแผ่นดินไหวอื่น ๆ ขึ้นมาเพิ่มเติม เช่น มาตราโมเมนต์ (Mw), มาตราคลื่นตัวกลาง (mb), มาตราคลื่นผิว (MS) ซึ่งมาตราวัดแผ่นดินไหวที่นิยมใช้คือ มาตราโมเมนต์ (Mw) ที่สามารถวัดแผ่นดินไหวขนาดใหญ่ได้อย่างแม่นยำ

ดังนั้น เหตุการณ์แผ่นดินไหวเมื่อวันที่ 28 มีนาคม พ.ศ. 2568 ที่ผ่านมา เราอาจได้เห็นค่าขนาดของแผ่นดินไหวที่เกิดขึ้นจากกรมอุตุนิยมวิทยาเป็น 8.2 ซึ่งเป็นค่าตามมาตราริกเตอร์ (ML) ที่ใช้เป็นมาตรฐานในประเทศไทย ในขณะที่หน่วยงานนานาชาติ เช่น USGS, EMSC วัดด้วยมาตราโมเมนต์ (Mw) ได้ขนาด Mw 7.7 นั่นเอง

5 เมษายน 2568
ศูนย์ชัวร์ก่อนแชร์
สำนักข่าวไทย อสมท
เขียนและรวบรวม โดย นัฐภรณ์ ผลพฤกษา

อ้างอิง

https://www.facebook.com/MahidolSC/videos/1671942647041493
https://www.nstda.or.th/sci2pub/richter-magnitude
https://earthquake.tmd.go.th/mi.htm
http://legacy.orst.go.th/?knowledges=%E0%B8%A1%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B9%81%E0%B8%9C%E0%B9%88%E0%B8%99%E0%B8%94%E0%B8%B4%E0%B8%99%E0%B9%84%E0%B8%AB%E0%B8%A7-%E0%B9%91%E0%B9%97-%E0%B8%95
https://www.dmr.go.th/%E0%B8%84%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B8%A3%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B9%81%E0%B8%A3%E0%B8%87%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%81%E0%B8%9C%E0%B9%88%E0%B8%99%E0%B8%94%E0%B8%B4%E0%B8%99%E0%B9%84%E0%B8%AB%E0%B8%A7/