ชัวร์ก่อนแชร์ : 5 เครื่องดื่มที่ไม่ควรดื่มพร้อมยา จริงหรือ ?

บนสื่อสังคมออนไลน์แชร์คำเตือนคนกินยา มี 5 เครื่องดื่มที่ไม่ควรดื่มพร้อมยา เช่น ชา กาแฟ นม น้ำผลไม้ น้ำอัดลม และ เครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ จริงหรือ ?

🎯 ตรวจสอบข้อเท็จจริงและคำแนะนำจากผู้เชี่ยวชาญ ผศ.นพ.พิสนธิ์ จงตระกูล อาจารย์พิเศษ ภาควิชาเภสัชวิทยา คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ประธานคณะทำงานสร้างความเข้มแข็งประชาชน ด้านการใช้ยาอย่างสมเหตุผล (สยส.)

โดยภาพรวมเรื่องที่แชร์ดีและมีประโยชน์ แต่บางอย่างไม่ได้เขียนละเอียด อาจจะมีข้อความคลาดเคลื่อนไปบ้าง เพราะปกติเวลากลืนยาก็ต้องมีของเหลวช่วยกลืนยา โดยหลักการควรดื่มน้ำเปล่ากับยาถูกต้องที่สุด

ข้อ 1. ดื่มชา กาแฟ พร้อมยา จะเพิ่มกาเฟอีนในร่างกาย ?

ในชา กาแฟ มีกาเฟอีน ถ้ายาที่กินมีฤทธิ์ทางเดียวกันคือกระตุ้นระบบประสาทส่วนกลาง ทำให้มีอาการใจสั่น หัวใจเต้นเร็ว เมื่อรวมกับชา กาแฟ ฤทธิ์ของยานั้นก็จะสูงขึ้น จึงควรหลีกเลี่ยงชาหรือกาแฟช่วงกินยา

มีบางเหตุการณ์ที่นำกาเฟอีนมาผสมกับยาแก้ปวดบางชนิดเพื่อเสริมฤทธิ์ของยา เช่น ยารักษาไมเกรนบางชนิดมีกาเฟอีนผสมอยู่ด้วย

โดยรวมแล้ว ถ้าดื่มเครื่องดื่มที่มีกาเฟอีนปริมาณสูง รวมกับยาบางชนิดเมื่อระดับยาสูงขึ้นอาจจะเกิดเป็นพิษก็ได้

ข้อ 2. ไม่ควรดื่มนมพร้อมยา เพราะแคลเซียมในนมจะยับยั้งการดูดซึมยาบางชนิด จริงหรือ ?

ยาบางชนิดเท่านั้นที่นมมีผลต่อการดูดซึมของยา

เมื่อการดูดซึมยาลดลง ระดับยาในเลือดต่ำลง ผลของการรักษาโรคอาจจะเปลี่ยนไป ถ้าหากดื่มน้ำได้จะดีที่สุด

แต่ที่พูดถึง “ยาปฏิชีวนะ” หมายถึงยาปฏิชีวนะบางชนิดเท่านั้น ขอให้ดูคำเตือนที่ฉลากยา

ดังนั้น ถ้าต้องการดื่มนมก็ควรดื่มนมห่างจากการกินยา 2 ชั่วโมง เมื่อการดูดซึมของยาผ่านไป การดื่มนมจะไม่มีผลต่อยานั้น

ข้อ 3. น้ำผลไม้รสเปรี้ยว ไม่ควรดื่มพร้อมยา อาจทำลายตัวยา จริงหรือ ?

เนื่องจากมียาบางชนิดไม่ชอบสภาวะเป็นกรด เมื่อโดนกรดยาก็จะถูกทำลาย ทำให้การดูดซึมเสียไป

ข้อ 4. น้ำอัดลมหรือโซดา ไม่ควรกินพร้อมยา เพราะทำให้ฤทธิ์ของยาลดลง จริงหรือ ?

เรื่องน้ำอัดลมแบ่งออกเป็น 2 กลุ่ม

กลุ่ม 1 น้ำอัดลมสีดำ มีกาเฟอีน มีผลต่อยา ทำให้ระดับยาสูงขึ้น บางโอกาสทำให้ยาบางตัวถูกดูดซึมน้อยลง

กลุ่ม 2 น้ำอัดลมสีอื่น ๆ ทุกชนิดมีสภาวะเป็นกรด เมื่อดื่มพร้อมกับยาบางชนิด จะทำให้ยาบางชนิดมีประสิทธิภาพลดลงได้จริง

ข้อ 5. แอลกอฮอล์มีพิษต่อตับ และกดประสาท ไม่ควรกินพร้อมยา จริงหรือ ?

เรื่อง “แอลกอฮอล์” สำคัญมาก แอลกอฮอล์มีฤทธิ์กดประสาทส่วนกลาง ทำให้มีอาการง่วงซึมเป็นหลัก

ดังนั้น ยาบางชนิดมีฤทธิ์ทำให้ง่วงซึมอยู่แล้ว ถ้าดื่มแอลกอฮอล์พร้อมกับยาที่มีฤทธิ์กดประสาทส่วนกลางจะส่งผลเสียกับร่างกายได้จริง ๆ

ฉลากยามีเขียนไว้ว่า “ห้ามกินยาพร้อมกับแอลกอฮอล์” หรือระมัดระวังการขับขี่ยานพาหนะ

ก่อนกินยาทุกครั้ง ควรอ่านฉลากยาให้ละเอียดและชัดเจน เพราะมียาหลายชนิดไม่ควรกลืนพร้อมเครื่องดื่มบางชนิด จึงมีการเขียนที่ฉลากยา

ประเด็นสำคัญก็คือ มีประชาชนจำนวนมากได้รับยามาแต่ไม่ค่อยได้อ่านฉลากยา และมีบางส่วนอ่านฉลากยาไม่ครบ

ใช้ยา “ปฏิชีวนะ” อย่างปลอดภัยได้อย่างไร ?

การใช้ยาปฏิชีวนะอย่างพร่ำเพรื่อและไม่เหมาะสมนั้นก่อให้เกิดอันตรายจากการใช้ยาโดยไม่จำเป็น สูญเปล่า สิ้นเปลือง ไม่เกิดประโยชน์ และนำไปสู่ปัญหาเชื้อดื้อยา ซึ่งนับวันจะทวีความรุนแรงยิ่งขึ้น

สาเหตุสำคัญประการหนึ่งที่เกิดจากการใช้ยาปฏิชีวนะอย่างไม่สมเหตุสมผล ก็คือประชาชนไม่มีความเข้าใจเกี่ยวกับการใช้ยาปฏิชีวนะ ส่งผลให้เกิดพฤติกรรมการใช้ยาปฏิชีวนะที่ไม่ถูกต้อง เช่น ซื้อยาใช้เอง ร้องขอยาจากแพทย์ ใช้ยาผิดข้อบ่งชี้ ทำให้เกิดปัญหาเชื้อดื้อยาที่รุนแรงมากขึ้นในประเทศไทยและเป็นปัญหาระดับโลก      

“ยาปฏิชีวนะ” เป็นยาที่มีฤทธิ์ในการฆ่าเชื้อหรือยับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อแบคทีเรีย ไม่มีฤทธิ์ต่อเชื้อไวรัส ไม่มีผลต่อโรคภูมิแพ้ จึงไม่ช่วยให้โรคติดเชื้อไวรัสหรือโรคภูมิแพ้หายเร็วขึ้นหรือมีอาการดีขึ้นแต่อย่างใด รวมทั้งไม่ช่วยป้องกันโรคแทรกซ้อนจากโรคเหล่านั้น

อันตรายจากการใช้ยาปฏิชีวนะพร่ำเพรื่อ

เกิดการแพ้ยา ซึ่งหากแพ้ไม่มากอาจมีแค่ผื่นคัน ถ้ารุนแรงขึ้นผิวหนังจะเป็นรอยไหม้ หลุดลอก หรืออาจถึงขั้นเสียชีวิต

เกิดเชื้อดื้อยา การกินยาปฏิชีวนะพร่ำเพรื่อกระตุ้นให้เชื้อแบคทีเรียกลายพันธุ์เป็นเชื้อดื้อยา ต้องเปลี่ยนไปใช้ยาปฏิชีวนะที่ใหม่ขึ้น แพงขึ้น ซึ่งเหลือให้ใช้อยู่ไม่กี่ชนิด สุดท้ายก็จะไม่มียารักษาและเสียชีวิตในที่สุด

เกิดโรคแทรกซ้อน ยาปฏิชีวนะจะฆ่าทั้งแบคทีเรียก่อโรคและแบคทีเรียชนิดดีมีประโยชน์ในลำไส้ของเรา เมื่อแบคทีเรียชนิดดีตายไป เชื้ออื่น ๆ ในตัวเราจึงฉวยโอกาสเติบโตมากขึ้น ทำให้เกิดโรคแทรกซ้อนต่าง ๆ เช่น ลำไส้อักเสบอย่างรุนแรง โดยผนังลำไส้ถูกทำลายหลุดลอกมากับอุจจาระ ซึ่งอันตรายถึงชีวิต

วิธีการใช้ยาที่ดีและปลอดภัยที่สุด คือ ใช้ยาอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์หรือเภสัชกรอย่างเคร่งครัดและทุกครั้งที่ได้รับยาปฏิชีวนะมาต้องกินให้ครบ เพราะบ่อยครั้งพบว่าผู้ป่วยหยุดใช้ยาเมื่ออาการดีขึ้น ซึ่งจะมีผลเสียอาจทำให้โรคกลับเป็นซ้ำหรือเกิดผลแทรกซ้อนที่รุนแรงจากการติดเชื้อแบคทีเรียที่ยังรักษาไม่หายดี

ลดปัญหา “เชื้อดื้อยา” ได้อย่างไร ?

แนวทางการใช้ยาลดปัญหาเชื้อดื้อยา มีดังนี้

1. ควบคุมการใช้ยาปฏิชีวนะในกรณีจำเป็นเท่านั้น เช่น การป่วยด้วยโรคหวัด ไม่จำเป็นต้องใช้ยาปฏิชีวนะ เนื่องจากเชื้อหวัดเป็นไวรัสไม่ใช่แบคทีเรีย การกินยาปฏิชีวนะจึงไม่มีผล

ปัจจุบันกลุ่มโรค 3 กลุ่มที่ไม่จำเป็นและไม่ควรใช้ยาปฏิชีวนะ แต่มีอัตราการใช้ยาปฏิชีวนะสูงมากได้แก่ 1.ไข้หวัด เจ็บคอ 2.ท้องเสีย 3.แผลเลือดออก ทั้งนี้เพราะมากกว่าร้อยละ 80 ของกลุ่มโรคเหล่านี้ไม่มีสาเหตุมาจากการติดเชื้อแบคทีเรีย เพื่อลดอุบัติการณ์เชื้อดื้อยาและการเสียเงินโดยไม่จำเป็น ผู้ป่วยอาจใช้แนวทางพิจารณาความรุนแรงของโรคเพื่อดูแลรักษาตนเองได้

อาการไข้ที่มีสัญญาณบ่งชี้ว่าน่าจะมาจากการติดเชื้อแบคทีเรีย คือ อาการไข้ที่เกิดร่วมกับอาการแสดงเฉพาะที่ของร่างกายแต่ละระบบ

ตัวอย่างอาการไข้ที่มีสัญญาณติดเชื้อแบคทีเรีย ได้แก่

ระบบทางเดินอาหาร ได้แก่ อาการไข้ร่วมกับอาการท้องเดิน

ระบบทางเดินหายใจ ได้แก่ อาการไข้ร่วมกับอาการเจ็บคอ ผนังคอแดง มีจุดหนอง

ระบบผิวหนัง ได้แก่ อาการไข้ร่วมกับผิวหนังอักเสบเป็นหนอง บวมแดง

2. ควรกินยาปฏิชีวนะให้ครบขนาดตามที่แพทย์สั่ง หากหยุดกินเองเชื้อแบคทีเรียจะปรับตัวให้คงทนต่อยามากขึ้นและกลายเป็นเชื้อดื้อยาในที่สุด

3. ควรใช้ยาอย่างสมเหตุสมผล ไม่ใช้ยาปฏิชีวนะที่มีฤทธิ์ยาแรงหรือกว้างเกินไป เพื่อมุ่งให้หายจากอาการป่วยโดยเร็ว ซึ่งหากใช้ยาปฏิชีวนะที่มีฤทธิ์แรงในการรักษาเริ่มแรกทันที เมื่อเกิดการดื้อยาขึ้นจะทำให้ไม่มียาขนานต่อไปเพื่อใช้ในการรักษา

การแก้ปัญหาการใช้ยาปฏิชีวนะที่มากเกินจำเป็นต้องดำเนินการในทุกภาคส่วน ทั้งในส่วนของโรงพยาบาล ร้านขายยา และภาคประชาชน จึงจะสามารถทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงได้อย่างชัดเจนและยั่งยืน

สัมภาษณ์โดย พีรพล อนุตรโสตถิ์

เรียบเรียงโดย คมส์ธนนท์ ศุขอัจจะสกุล

ดูเพิ่มเติมรายการ ชัวร์ก่อนแชร์ : 5 เครื่องดื่มที่ไม่ควรดื่มพร้อมยา จริงหรือ ?